Wstęp

W dniu 1 października 2024 r. odbyła się pierwsza zdalna wymiana ekspertów w ramach modelowego przedsięwzięcia ładu przestrzennego (MORO) „Synergia gospodarki przestrzennej i wodnej w dorzeczu Odry”. Warsztaty były częścią pierwszej z dwóch transz z których się składa przedsięwzięcie MORO. Dotyczy ona analizy i możliwości działania w zakresie płaszczyzn łączących gospodarkę przestrzenną i wodną, w ramach towarzyszących badań naukowych. Druga transza koncentruje się natomiast na wyborze i wdrożeniu trzech modelowych projektów poświęconych tym zagadnieniom w sposób praktyczny.

Celem wymiany było omówienie aktualnych wymagań dotyczących działań na styku gospodarki wodnej i przestrzennej w zakresie tematów „zarządzanie zasobami wodnymi i bilans wodny krajobrazu” oraz „zarządzanie ryzykiem powodziowym i federalny plan zagospodarowania przestrzennego w zakresie ochrony przeciwpowodziowej”. W szczególności przeanalizowano różne podejścia krajów związkowych – Meklemburgii-Pomorza Przedniego, Brandenburgii i Wolnego Państwa Saksonii – w celu zidentyfikowania potencjału i wyzwań związanych z bliższą współpracą między gospodarką przestrzenną a wodną. W warsztatach wzięło udział łącznie 30 ekspertów ze szczebla regionalnego, krajowego i federalnego.

Zarządzanie zasobami wodnymi i bilans wodny krajobrazu

Pierwszy blok tematyczny dotyczył powiązań między gospodarką przestrzenną a wodną w odniesieniu do zrównoważonego wykorzystania i ochrony zasobów wodnych. We wszystkich trzech krajach istnieją strategie i koncepcje gospodarki wodnej, które dotyczą bilansu wodnego krajobrazu i zarządzania zasobami wodnymi. Współpraca z gospodarką przestrzenną w tych kwestiach jest realizowana z różną intensywnością w tych trzech krajach. Dyskusja krytycznie analizuje wkład, jaki gospodarka przestrzenna może wnieść we wspieranie gospodarki wodnej w tych kwestiach. Szczególnie w odniesieniu do bilansu wodnego krajobrazu, specyficzne wykorzystanie gruntów odgrywa główną rolę, a gospodarka przestrzenna nie ma na to bezpośredniego wpływu. Jeśli chodzi o dostępność gruntów do rewitalizacji cieków wodnych, rewitalizacji torfowisk itp., gospodarka przestrzenna może odgrywać rolę wspierającą, jeśli baza danych dla gospodarki wodnej jest wystarczająca do uzasadnionego wyznaczenia obszarów priorytetowych i zarezerwowanych. W tym przypadku instrumenty gospodarki przestrzennej mogą być wykorzystywane w sposób ukierunkowany, aby stworzyć możliwości działania w celu wdrożenia koncepcji gospodarki wodnej. To, co jest ważne i wciąż niekompletne, to wiedza po obu stronach na temat tego, co jest możliwe przy użyciu odpowiednich instrumentów i gdzie są sensowne uzupełnienia. Nowym tematem w przyszłości będzie ochrona zasobów wodnych dla różnych zastosowań, których zakres i lokalizacja będą kontrolowane przez gospodarkę przestrzenną (woda jako czynnik lokalizacji).

Zarządzanie ryzykiem powodziowym i Federalny Plan Rozwoju Przestrzennego Ochrony Przeciwpowodziowej (BRPH)

W drugim bloku tematycznym uczestnicy omówili rolę gospodarki przestrzennej w zapobieganiu zagrożeniom powodziowym oraz wymogi wynikające z BRPH. Podejście BRPH oparte na ryzyku odnosi się nie tylko do częstotliwości zdarzeń powodziowych, ale także do ich intensywności (głębokość wody, prędkość przepływu) oraz wrażliwości (podatności) i wartości ochrony (np. infrastruktury krytycznej) użytkowania gruntów na dotkniętych obszarach. Podczas dyskusji stało się jasne, że w poszczególnych krajach związkowych stosowane są bardzo różne podejścia: W Wolnym Państwie Saksonii podejście oparte na ryzyku jest wykorzystywane do tworzenia bardzo zróżnicowanych specyfikacji z zakresu gospodarki przestrzennej dla prewencyjnej ochrony przeciwpowodziowej. Saksonia jest jedynym krajem związkowym, który zdefiniował obszary zagrożone powstaniem powodzi w celu utrzymania i poprawy retencji wody, co jest szczególnie ważne na obszarach o silnej energii odciążającej. W Brandenburgii wkład gospodarki przestrzennej polega przede wszystkim na tym, że obszary polderów i obiektów ochrony przeciwpowodziowej są zabezpieczone w planowaniu, a przepisy dotyczące obszarów zagrożonych poza wyznaczonymi obszarami zalewowymi są wspierane przez planowanie przestrzenne. Podejście oparte na ryzyku nie zostało jeszcze wdrożone i jest poddawane krytycznej analizie. W Meklemburgii-Pomorzu Przednim szczególnie istotna jest ochrona wybrzeża; jedną z zalet wyznaczania obszarów priorytetowych zgodnie z BRPH jest fakt, że również w przypadku budowli ochronnych wymagane jest budownictwo dostosowane do powodzi. Kwestia roli, jaką odgrywają bazy danych dotyczące zagrożeń związanych z ulewnymi deszczami, pozostaje otwarta.

Wniosek

Wymiana ekspertów pokazała wyraźnie, że interakcja między gospodarką przestrzenną a gospodarką wodną odgrywa ważną rolę w sprostaniu obecnym i przyszłym wyzwaniom w zakresie zarządzania zasobami wodnymi i ryzykiem powodziowym. Ukierunkowana wymiana danych i wiedzy specjalistycznej jest kluczowym warunkiem wstępnym dla lepszego wykorzystania synergii między gospodarką przestrzenną a wodną. Dyskusja pokazała również, że istnieją znaczne różnice między krajami związkowymi, na przykład w sposobie postrzegania siebie gospodarki przestrzennej i jej podejściu w kwestiach związanych z gospodarką wodną. Stało się jasne, że zarówno formalne, jak i nieformalne podejście do planowania jest niezbędne do zapewnienia skutecznego zapobiegania zmianom klimatu i adaptacji do nich.

Perspektywa

Na drugą wymianę ekspertów zostaną zaproszone dodatkowe podmioty zajmujące się gospodarką wodną i przestrzenną z polskiej części dorzecza Odry. Celem będzie podkreślenie powiązań i różnic w procesach między gospodarką wodną a przestrzenną w Niemczech i Polsce, nawiązanie i zintensyfikowanie kontaktów oraz omówienie możliwych rozwiązań istniejących problemów.