„Trzy kraje – jedna przyszłość – współpraca w polsko-niemiecko-czeskim obszarze powiązań“
W ramach projektu powiat Görlitz wraz ze stowarzyszeniem Euroregion Neisse e. V. współpracował z powiatem zgorzeleckim i Instytutem Rozwoju Terytorialnego we Wrocławiu (IRT). W ramach projektu powstała fundament stabilnej struktury na trójziemiu między Saksonią, Dolnym Śląskiem i Czechami, dzięki której poprawiona zostanie transgraniczna komunikacja i współpraca w kontekście trójstronnym. W ramach skoordynowanej współpracy partnerzy stają wspólnie wobec wyzwań, takich jak zmiany demograficzne, słabość struktur, zmiany klimatyczne i konsekwencje pandemii koronawirusa. Wniesie to istotny wkład w realizację Koncepcji Przyszłości – Wizja 2030.
Tło
Saksonia, Dolny Śląsk i Liberecký Kraj stanęły, jak wiele innych regionów na polsko-niemieckiej granicy, przed wielkimi wyzwaniami. Obok znanych już wyzwań, jak zmiany demograficzne, słabość strukturalna i zmiany klimatyczne, w roku 2020 pandemia koronawirusa pokazała jak ważna jest ścisła i skoordynowana współpraca transgraniczna w regionie.
W ubiegłych latach z powodzeniem realizowano liczne inicjatywy i projekty między samorządami gmin i powiatów w Saksonii w Niemczech i na Dolnym Śląsku w Polsce oraz w Libereckim Kraju w Czechach. Były one jednak realizowane niemal wyłącznie dwustronnie i punktowo. Brakowało efektywnej wymiany informacji oraz koordynacji działań i programów na szczeblu administracji pomiędzy wszystkimi trzema regionami. Ciągłość działań zakłócana była dodatkowo zmianami wynikającymi z kadencyjności sprawowanych urzędów, co również stanowiło przeszkodę dla współpracy transgranicznej.
W ustrukturyzowanej współpracy przeszkadzały również bariery językowe, niewystarczająca znajomość struktur i kompetencji oraz specyficzne dla poszczególnych krajów akty prawne, programy wsparcia i przepisy. W celu bardziej efektywnego wykorzystania skąpych zasobów, zwłaszcza w aspekcie pandemii koronawirusa i jej następstw, niezbędna jest ścisła, skoordynowana i nastawiona na znalezienie rozwiązań współpraca między regionami przygranicznymi. Z rezultatów projektu korzyść odniosą nie tylko gminy i powiaty, lecz również mieszkańcy obszaru przygranicznego.
Foto: Görlitz & Zgorzelec, © Ch. Gering
Cele
Celem projektu jest ścisła i efektywna współpraca transgraniczna między Saksonią, Dolnym Śląskiem i Czechami, zwłaszcza Krajem Libereckim. Współpraca ta może być w razie potrzeby poszerzona o kolejne kraje i instytucje. Dodatkowo do współpracy w grupie roboczej zaproszeni zostali przedstawiciele innych trójstronnych regionów (np. PL-CZ-SK, DE-FR-CH) oraz podmioty społeczeństwa obywatelskiego (stowarzyszenia).
Należało przy tym znaleźć odpowiedzi na następujące pytania:
- Które instrumenty i formy współpracy najlepiej nadają się do stworzenia i utrwalenia stałej struktury roboczej współpracy trójstronnej?
- Które wspólne tematy są najważniejsze dla współpracy trójstronnej?
- Które aktywne podmioty mają być włączone do tych procesów?
Trwała struktura współpracy i rezultaty analizy dokumentów strategicznych są dobrą podstawą do przygotowania Regionalnej Koncepcji Rozwoju Regionu Trzech Krajów.
Metodyka
Możliwe prawnie wiążące formy współpracy ustalane zostały w ramach przeprowadzanej ekspertyzy. Opracował ją zewnętrzne biuro (KWI w Poczdamie). Istniejąca już nieformalna trójstronna grupa robocza włączona została do tego procesu w ramach wspólnych warsztatów. Wypracowano ponadto analizę istniejących już dokumentów planistycznych i strategicznych we wszystkich trzech krajach.
Grenzraumstudie für den Sächsisch-Niederschlesischen Grenzraum, Karte Daseinsvorsorge / Dostęp do dóbr i usług (Ausschnitt), © SMR
Wyniki
W ramach przedsięwzięcia stworzona identyfikowana została w trójkącie Saksonia-Dolny Śląsk-Czechy podstawa stabilnej transgranicznej struktury, która w przyszłości umożliwiać będzie poprawę komunikacji i kooperacji transgranicznej w kontekście trójstronnym, a tym samym przyczyni się istotnie do realizacji Wizji Przyszłości 2030.
Punktem wyjścia do stworzenia tej struktury były wymienione w punkcie „Metodyka“ ekspertyzy i opracowany na ich podstawie raport zawierający konkretne propozycje tematów dotyczących regionu.
Rezultaty przedsięwzięcia zaprezentowane zostały na konferencji końcowej projektu w dniu 14 grudnia 2023 r.
Powiat Görlitz/Wokrjes Zhorjelc informuje o wydarzeniu, które odbyło się w tzw. Unbezahlbar-Lounge („Bezcennym salonie”) w kompleksie budynków InnoLabs niedaleko dworca kolejowego w Görlitz (tłumaczenie komunikatu na język polski będzie wkrótce do dyspozycji tutaj):
„Starosta powiatu Görlitz/wokrjes Zhorjelc, Landrat dr Meyer, przedstawił deklarację w sprawie pogłębienia współpracy w regionie trójstyku i w rozszerzonym polsko-niemiecko-czeskim obszarze powiązań Odra-Nysa-Łaba (ONE), składającą się z 10 punktów, która została opracowana przez trójstronną grupę roboczą na podstawie analizy dokumentów strategicznych.
Najważniejsze punkty to koordynacja wymiaru terytorialnego polityki rozwoju i planowania przestrzennego zwłaszcza w aspekcie odporności w sytuacjach kryzysowych, szczególnie wsparcie transgranicznej współpracy naukowej, rozszerzenie współpracy transgranicznej w zakresie ratownictwa i zarządzania kryzysowego oraz współpraca w zakresie opracowania i realizacji strategii sprawiedliwej transformacji regionu w związku z usuwaniem skutków działalności górniczej w odkrywkowych kopalniach węgla brunatnego.
Po zaprezentowaniu deklaracji pan dr Maciej Zathey – dyrektor instytutu rozwoju terytorialnego we Wrocławiu – przedstawił wyzwania dla obszaru powiązań pomiędzy Odrą, Nysą i Łabą.
W drugiej części wydarzenia ekspertyzę na temat prawnie wiążącej współpracy w Euroregionie Neisse-Nisa-Nysa przedstawił dr Peter Ulrich z Instytutu Nauk Miejskich Uniwersytetu w Poczdamie. Trzystronne prezydium Euroregionu Neisse-Nisa-Nysa już dn. 24 listopada 2023 roku opowiadało się za strukturalne zmiany w przyszłości. Te zmiany wymagają przejrzystego procesu komunikacji. Powstała ekspertyza jest solidną podstawą dla tego procesu. Jej skrócona wersja zostanie udostępniona publicznie za pośrednictwem polsko-niemieckiego portalu planowania przestrzennego.
Następnie kierownik Centrum Kooperacji Frankfurt nad Odrą – Słubice, Sören Bollmann przedstawił aktualne wydarzenia w dwumieście. Na wspólnym posiedzeniu rady miasta i rady gminy jednogłośnie zatwierdzono utworzenie EUWT na rzecz rozwoju dwumiasta. Jednym z zadań EUWT będzie obsługa wspólnej linii autobusowej przez Odrę. Wartość dodana EUWT została omówiona podczas późniejszej debaty. Eksperci wspomnieli przede wszystkim o prawnie wiążącym charakterze współpracy, większej widoczności regionu w Europie i łatwiejszym dostępie do dotacji.
Dr Daniel Meltzian, Kierownik Wydziału Planowania Przestrzennego i Współpracy Terytorialnej w Federalnym Ministerstwie Mieszkalnictwa, Rozwoju Miast i Budownictwa, przekazał uczestnikom pozdrowienia od pani minister Klary Geywitz i poinformował o pracach Polsko-Niemieckiego Komitetu Planowania Przestrzennego.
Na zakończenie konferencji kierownik programu MORO, Dirk Gebhardt, zwrócił się do uczestników i dokonał bardzo pozytywnego bilansu dotychczysowych osiągnięć. Obecnie planowany jest kolejny polsko-niemiecki program projektów modelowych w planowaniu przestrzennym w zakresie gospodarki wodnej, który został pokrótce przedstawiony przez dr Meltziana i pana Dirka Gebhardta.“
Opracował: Jan Schönfelder w dn. 20.12.2023 r.
Program i protokół konferencji końcowej projektu (plik PDF).
Dokumenty
Poniższe dokumenty umożliwiają głębsze zapoznanie się z projektem:
- Trzy kraje – jedna przyszłość – współpraca w polsko-niemiecko-czeskim obszarze powiązań
(referat pana Jana Schönfeldera, Powiat Görlitz/Wokrjes Zhorjelc, pana Markusa Köhlera, Euroregion Neisse e. V. oraz pani Kamili Kowalskiej, Powiat Zgorzelecki, w ramach warsztatów zdalnych w dniu 14 grudnia 2021 r.), - Trzy kraje – jedna przyszłość – współpraca w polsko-niemiecko-czeskim obszarze powiązań –
Analiza dokumentów strategicznych i planistycznych
(referat pana dra Macieja Zatheya, Instytut Rozwoju Terytorialnego (IRT), w ramach warsztatów zdalnych w dniu 14 grudnia 2021 r.), - Powołanie Europejskiego Ugrupowania Współpracy Terytorialnej (EUWT) jako nowej formy współpracy na pograniczu polsko-niemieckim
(referat gościnny pana Radosława Brodzika, Urząd Marszałkowski Województwa Lubuskiego, w ramach warsztatów zdalnych w dniu 14 grudnia 2021 r.), - Trzy kraje – jedna przyszłość – współpraca w polsko-niemiecko-czeskim obszarze powiązań
(referat pana Jana Schönfeldera, Powiat Görlitz/Wokrjes Zhorjelc, pana Markusa Köhlera, Euroregion Neisse e. V. oraz pani Kamili Kowalskiej, Powiat Zgorzelecki, w ramach drugich warsztatów MORO w dniu 19 stycznia 2023 r. w Berlinie), - Drugie warsztaty w ramach projektu MORO: „Trzy Kraje – jedna przyszłość” (Raport Jana Schönfeldera, Powiat Görlitz – tu również jako plik PDF),
- „Ekspertyza naukowa dotycząca możliwej, prawnie wiążącej struktury pracy Euroregionu Neisse-Nisa-Nysa” z Instytutu Nauk Komunalnych Uniwersytetu w Poczdamie (KWI) – przedstawia cztery scenariusze przekształcenia Euroregionu Nysa w EUWT i formułuje zalecenia dotyczące działań dla dalszego procesu.
Więcej o analizie istniejących już dokumentów planistycznych i strategicznych we wszystkich trzech krajach wymienionej w części „Metodologia” można przeczytać tutaj. Sam dokument można pobrać tutaj.
Kontakt
Landkreis Görlitz
Landratsamt Görlitz
(Starostwo powiatowe w Görlitz)
Abteilung Strukturentwicklung, Wirtschaftsförderung und Internationale Beziehungen
(Departament ds. rozwoju strukturalnego, promocji gospodarczej i stosunków międzynarodowych)
Bahnhofstraße 24
02826 Görlitz
pan Jan Schönfelder – Sachbearbeiter Grenzübergreifende Zusammenarbeit und Projektentwicklung
(urzędnik ds. współpracy transgranicznej i rozwoju projektów)
Mail: europa@kreis-gr.de
Euroregion Neisse e. V.
Hochwaldstraße 29
02763 Zittau
pan Markus Köhler
Mail: geschaeftsleitung@euroregion-neisse.de
Powiat Zgorzelecki
ul. Bohaterów II AWP 8a
59-900 Zgorzelec
pani Kamila Kowalska
Mail: k.kowalska@powiat.zgorzelec.pl
Instytut Rozwoju Terytorialnego
Dawida 1a
50-527 Wrocław
pan dr Maciej Zathey
Mail: maciej.zathey@irt.wroc.pl